نمایش عروس گوله‌ جزئی از فرهنگ بومی گیلان

دو زن به نام «نازخانم» و «کاس‌خانم» هستند که با هم نقش عروس گوله را بازی می‌کنند. برای آنها دو مدعی وجود دارد؛ «غول» دوده بر چهره می‌مالد و کلاهی از کاه بر سر دارد. پیرمرد عاشق (پیربابو) ریش سفیدی از پشم دارد. «سرخان» شعرهای نمایش را می‌خواند و هدایت گروه را به عهده دارد. کوله بارکش هم هدایا را جمع‌آوری می‌کند.

در آغاز ورود به خانه‌های روستایی، غول نعره‌ای می‌کشد و زنگوله‌های آویخته به خود را به صدا درمی‌آورد. غول نازخانم و کاس‌خانم را تعقیب می‌کند. سپس غول و پیرمرد درگیر می‌شوند. غول با استفاده از موقعیت، کنده‌ای یا چیز سنگینی را پیدا می‌کند و به سمت پیرمرد می‌آید.

سرخان به خواندن قطعه شعری، پیرمرد را از نیت غول با خبر می‌کند. پیرمرد به همراه نازخانم و کاس‌خانم پشت سرخان پنهان می‌شود. غول زمین را بو می‌کشد و از سرخان می‌پرسد من دو تا نازخانم و کاس‌خانم داشتم، چه شدند؟

سرخان می‌گوید پهلوانی آنها را برد. اما پهلوان حاضر است با تو کشتی بگیرد. غول پس از چندی تلاش پیرمرد را به زمین می‌زند. دو زن جوان با حرکاتی آهنگین بر بالای سر پیرمرد می‌آیند و او را با گوشه دامن خود در حین رقص باد می‌زنند تا به هوش آید. ولی در مناطقی از شرق گیلان پیرمرد بر غول پیروز می شود و کاس خانم و نازخانم از این پیروزی شادمانه می رقصند.

عروس گولی باردیم. جونه دیلی باردیم. حمام بزی باردیم. تره تازی باردیم. میشکی وازی باردیم. چه رای دور باردیم. تی پسر باردیم.

(عروسی مانند گل آوردیم. دل جان آوردیم. حمام کرده آوردیم. تر و تازه آوردیم. شلوار مشکی پوشیده آوردیم. از راه دور آوردیم. برای پسرت آوردیم.)

در حین اجرای ترانه و نمایش یکی به پیربابو می‌گوید:

آهای پیربابو. می کاری وا چی بابو. خیلی بوخونم روزابو.

(آهای پیربابو. کارم چه می‌شود. خیلی بخوانم روز می‌شود.)

دیگری خطاب به غول می‌خواند:

اَ غوله بدین غوله. چه کمر بیجیر چوله. ای غولک شیرازی. با عروس نوکون بازی.

(این غول را ببین غول را که از کمر به پایین گل آلود است. ای غولک شیرازی. با عروس مکن بازی.)

ترانه عروس گوله را با صدای فریدون پوررضا بشنوید.

چهار نفرند: عروس،‌ پیربابو، غول، محافظ عروس.

این نقش‌ها را پسرهای جوان بازی می‌کنند.

پیربابو: دارای ریش سفید از پشم بز و گوسفند است.

غول: مردی قوی‌هیکل است که صورت خود را با دوده سیاه کرده. جارویی به‌عنوان دم به کمرش بسته و لباسی مندرس به تن دارد. گاهی دو شاخ گاو هم بر سر می‌گذارد.

جوان محافظ عروس: لباس محلی مردم گیلان را می‌پوشد چوب‌دستی برای دفاع از عروس به دست می‌گیرد.

عروس: لباس محلی رنگارنگ به تن دارد.

کودکانی هم به دنبال گروه راه می‌افتند و با کوبیدن دو تکه سنگ یا چوب به هم رقص عروس و محافظ را همراهی می‌کنند. در برخی جاها نفر دیگری به نام «کوله بارکش» گروه را همراهی می‌کند و هدایای مردم را در کیسه‌ای جمع می‌کند.

این گروه دم غروب جلوی خانه‌های روستایی می‌روند. دسته جمعی ترانه «عروس گوله» را می‌خوانند و نمایش را اجرا می‌کنند. در ازای آن برنج و تخم‌مرغ و گندم و گاهی پول می‌گیرند.

• نوروزبل
• جشن بادوم
• جشن توت فرهنگی
• کشتی گیله مردی
• ورزا جنگ
• لافندبازی

نمایش عروس گوله در سرتا سر گیلان با تفاوت هایی چند به هنگام نوروز رایج بود.

تعابیر گوناگون برای معناشناسی این نمایش آمده است. فرشته عبداللهی درباره نمادشناسی این آیین معتقد است این نمایش را آریایی‌های مهاجر و مهاجم پدید آورده‌اند. این نمایش نبردی است بین بومیان که نماید آن غول است و آریایی ها که نمادش پیر بابو است. نبرد بر سر تصرف سرزمین (عروس) رخ می‌دهد بومیان خطه‌ی شمال به خصوص مازندرانی‌ها در فرهنگ متون قدیم زرتشتیان همیشه موجودات شگفت‌انگیز و سترک پیکر هستند که در غارها سکونت دارند. از فرط تنومندی آب دریا تا میان سینه ی آنها می رسد. کشمکش میان غول و پیربابو نمادی است از مباره بین آریایی ها و بومیان شمال برای تصرف سرزمین که پیروزی نصیب آریایی های مهاجر دامدار شد.

کاظم سادات اشکوری (مردم‌شناس و شاعر) اما معتقد است عروس گوله که زیبا و آراسته نیز معنی می‌دهد، طراوت و آراستگی بهار را به یاد می‌آورد. این که در ترانه قید می‌شود از چه راه دور و با چه مشکلاتی عروس را آورده‌ایم، می‌تواند به سالی مربوط باشد که آدم مشکلات گوناگون سپری را کرده، با طبیعت درگیر شده و سرانجام توانسته زمستانی سخت را پست سر بگذارد. به نظر می‌رسد در این ترانه غول مظهر سختی و مشکلات است به همین دلیل او را ریشخند و از آمدن بهار شادی می‌کنند.

منبع: گاهشماری گیلانی، مسعود پورهادی، فرهنگ ایلیا، رشت: ‌۱۳۸۵