حصیر

خاستگاه حصیر گیلان کجاست؟

حصیر زیراندازی نرم و سبک و گاه زبر و خشن است که از الیاف گیاهی بافته می‌شود و برگرفته از طبیعت است. حصیر سده‌هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرد و گیلان نیز از آن بی‌نصیب نبوده است.

خاصیت آسیب‌پذیری آن بر اثر رطوبت فراوان در مناطق شمالی باعث شده که اسناد معتبری از پیدایش آن در دست نباشد. برای شناخت تاریخچه‌ آن باید به منابع مکتوب چند سده‌ اخیر استناد کرد.

برای نمونه در لغت‌نامه علامه دهخدا به نقل از حدود العالم آمده: «… از ناحیت گیلان، جاروب و حصیر و مصلای نمایز و ماهی افتد که به همه جهان برند» (لغت نامه: ذیل حصیر).

در سفرنامه استراباد و و مازندران و گیلان آمده است: «انزلی-غازیان- اهل شان حصیر می بافند و قلیل ابریشم و کنجه و … میان پشته حصیر هم می بافند، ولی به پای حصیر غازیان نمی رشد« (میرزا ابراهیم گیلانی: ص ۲۰۱).

سیف الدوله نیز در سفرش به مکه با گذشتن از گیلان چنین نقل می کند که: «اسباب خانه و زندگانی اهل این ولایت (گیلان) بیش تر از چوب و برگ درخت و علف چنگل است. ظروف و اسباب طبخ آن ها از گل است…حصیرهای خوب از علف می بافند» (ص ۳۷).

مارسل بازن نیز نوشته است: «عامل دیگری که به رشت گیلان ویژگی غیر قابل انکاری می دهد، اهمیت فعالیت حصیربافی است» (صص ۲۵۹، ۴۲۶)

با توجه به نمونه های دیگر، مشخص می شود که در سده های گذشته حصیر گیلان از کیفیت و شهرت بسزایی برخوردار بوده است.

در گیلان از چه گیاهانی برای بافت حصیر استفاده می‌شود؟

بافندگان با چهار نوع گیاه، حصیر می‌بافند.

سوب (sub)، سوف (suf) یا (sum)

سوف گیاهی است جنگلی که در لابه‌لای درختان صنوبر یا در زمین های مرطوب و آبگیر به شکل خودرو می‌روید. این گیاه دو گونه است؛ نازک و نامرغوب و زبر که به سیم (sim) یا سیمی حصیر معروف است و کاربرد خانگی دارد. گونه دوم که سوبه حصیر نام دارد مرغوب، ظریف و نرم است و برای فروش بافته می‌شود.

سوب‌ها از نیمه دوم فصل تابستان، یعنی پانزدهم تیر معمولا برای مصارف خانگی یا فروش در بازارهای محلی بریده  و در انبارهای تاریک و مرطوب نگهداری می‌شوند. معروف‌ترین سوبه حصیرها در انزلی بافته و به دلیل تقاضای بالا به سایر نقاط صادر می‌شود.

سایر گیاهان حصیر بافی

کولوش

کولوش ساقه های شالی یا کاه است که مزارع برنج می روید. اهالی منطقه از دیرباز به جهت مستحکم بودن و قابلیت انعطاف پذیری کولوش، چندین ساقه آن را با کف دست می‌ریسیدند که به آن سریز یا ویریس می‌گویند. البته با لی نیز سریز می‌بافند.

سریز طناب محکمی است که از آن برای بستن اشیا یا تیرک‌های سقف خانه‌ها استفاده می‌کنند. برخی از خانواده‌ها به دلیل دسترسی نداشتن به لی یا سوف از کولوش برای بافتن حصیر استفاده می‌کردند. این نوع حصیر نامرغوب‌ترین حصیر در گیلان به شمار می‌رفت.

کُلِر

کلر گیاهی است مردابی که نرم و پف کرده است. گاه با نام لی کلر در میان اهالی شناخته می‌شود. محل رویش این گیاه در مرداب انزلی است و گاه در نواحی خمام، گوربا زرمیخ و رضوانشهر هم دیده می‌شود. اهالی قدیم خمام ببه این گیاه «خدادادی» هم می‌گویند.

لی (li)، لیق یا گالی

لی گیاهی است مردابی با برگ‌های تیز بلند و باریک به ارتفاع تقریبی ۱.۵ متر و گل‌های زرد و زیبا. این گیاه در محیطی که به گویش گیلکی به آن سل (sәl) یا استلخ (estәlx) گفته می‌شود، رشد می‌کند. این گیاه شبیه سوف و کمی باریکتر از آن است و از خانواده علفی کارِکس محسوب می‌شود.

از لی بیشتر برای پوشاندن بام خانه‌های گالی پوش و تهیه نخ‌های علفی برای بستن اشیا استفاده می‌کردند. به جنس مرغوب و مستحکم و پردوام لی «ابروشم لی» یا ابریشم لی می‌گفتند.

لی یکی از مهمترین مواد اولیه صنایع دستی گیلان است. هم اکنون در روستای سرخشکی و دیگر روستاهای اطراف اقامتگاه بوم گردی لوتکا از لی برای بافت انواع حصیر به کار می‌رود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

رزرو کنید